Trạng nguyên Nguyễn Hiền ( 1235? – 1255) tự là Khôi nguyên, người làng Dương Miện, huyện Thượng Hiền, phủ Thiên Trường, lộ Nam Sơn nay là thôn Dương A, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định.

 Nguyễn Hiền, sinh ra và lớn lên trong một gia đình nghèo, cha mất sớm. Nhưng, với bản tính ham học và thông minh hơn người, Ông học ở mọi lúc, mọi nơi, khi chăn trâu ông lấy que làm bút, lấy lưng trâu, mặt đê làm sách để viết, khi về nhà buổi tối ông bắt đom đóm thay đèn đọc sách. Nhờ đó, đến năm 11 tuổi tiếng tăm vang dội đến kinh thành là Thần đồng xuất khẩu thành chương. Kỳ thi Đình niên hiệu Thiên ứng Chính Bình (1247) ông đỗ Trạng Nguyên khi mới 13 tuổi, được tặng 4 chữ vàng “Khai quốc Trạng nguyên”. Ông người là đầu tiên ở nước ta, đỗ thủ khoa liên tiếp cả 3 kỳ thi Hội, thi Hương, thi Đình, làm quan tới chức Thượng Thư Bộ Công.

Trạng nguyên qua đời năm (1255) khi còn rất trẻ. Nhà vua thương tiếc truy tặng ông là “ Đại vương Thành hoàng”  cho dựng đền thờ Trạng Nguyên ở làng Dương A, ban cho được hưởng lễ nghi Quốc tế, tôn làm thần, được lập đền phụng thờ ở 32 nơi.

Đền thờ Trạng Nguyên Nguyễn Hiền được xếp hạng di tích Lịch sử - Văn hóa Quốc gia năm 1994. Trong những năm qua, đền thờ Trạng Nguyên Nguyễn Hiền luôn đón nhận được sự quan tâm của Nhà nước, sự hủng hộ của các tầng lớp nhân dân, tài trợ của các doanh nghiệp đối với công tác quản lý, bảo tồn, tu bổ, phát huy giá trị di tích, Chính vì vậy, đền thờ Trạng Nguyên Nguyễn Hiền ngày một uy nghiêm, bề thế hơn.  Cùng với đó ngày một nhiều trường học, nhiều đường phố mang tên Nguyễn Hiền. Đây, là một bước phát triển sâu sắc trong nhận thức về vị trí của Trạng nguyên Nguyễn Hiền trong lịch sử, tạo những điều kiện để vị trạng Nguyên thiếu niên với trí tuệ xuất chúng đi rộng, đi sâu hơn vào đời sống tinh thần của dân tộc, làm xuất hiện ngày một nhiều trong tầng lớp thanh, thiếu niên những thiên tài trí tuệ với bản lĩnh cao cả, sẵn sàng chinh phục những đỉnh cao trí tuệ của nhân loại.

Sử sách đã chứng minh, Lễ hội đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền, là hoạt động Văn hóa – Giáo dục được người dân Dương A- Nam Thắng – Nam Trực tổ chức từ hàng trăm năm nay. Đây là dịp, để các tầng lớp nhân dân Nam Trực và du khách thập phương về thắp hương tưởng niệm tỏ lòng tri ân với Trạng Nguyên. Là dịp, để tìm hiểu và học tập những giá trị tinh thần mang đậm nét lịch sử về truyền thống hiếu học, học giỏi, đỗ đạt cao; khơi dậy, giáo dục thế hệ trẻ lòng tự hào, ý chí vượt khó, hiếu học, tự học, học trong mọi điều kiện, học trong mọi hoàn cảnh và việc học không kể tuổi tác, học tập suốt đời đã trở thành truyền thống, một đặc trưng riêng có của người Nam Trực.

Các đại biểu dự khai mạc lễ hội

Gần 700 năm, lễ hội đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền được các triều đình Phong kiến Việt Nam tổ chức với nghi lễ Quốc gia. Trải qua thời gian, Lễ hội trở thành sinh hoạt văn hóa - giáo dục của nhân dân cả nước. Trong suốt chiều dài lịch sử cách mạng, Nhân dân huyện Nam Trực luôn trân trọng, tự hào, giữ gìn, bồi đắp và phát huy giá trị di tích, để vùng đất Dương A – Nguyễn Hiền - Đền thờ và Lễ hội Trạng nguyên luôn sống mãi với thời gian và lịch sử.

Lễ hội Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực năm 2023 được tổ chức từ ngày 28 đến ngày 30 tháng 9; tức ngày 14 đến ngày 16 tháng 8 âm lịch.

 Phần lễ: Lễ khai mạc, lễ dâng hương tưởng niệm có sự tham gia của các đ/c lãnh đạo tỉnh Nam Định; lãnh đạo Huyện ủy, UBND huyện, UBMT Tổ quốc huyện, các cơ quan, đoàn thể, lãnh đạo các xã, thị trấn, giáo viên, học sinh các trường Mầm Non, Tiểu Học, THCS, THPT; các trường học mang tên Trạng Nguyên ..; Rước kiệu, tế Nam quan, tế Nữ quan…

   Phần Hội: Tổ chức tham quan giáo dục truyền thống tại di tích Đền Trạng Nguyên, chùa Hà Dương, từ đường dòng họ Nguyễn Dương A; tổ chức các hoạt động nghệ thuật, các giải đấu thể dục thể thao, trò chơi dân gian... 

Đoàn đại biểu tỉnh dâng hương

Lễ hội Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền là ngày hội quần tụ, ca ngợi tôn vinh truyền thống hiếu học của quê hương, là phong tục đẹp trong truyền thống của người dân Nam Thắng nói riêng, Nam Trực nói chung. Trí tuệ lỗi lạc của Trạng nguyên Nguyễn Hiền, lễ hội và đền thờ Ông là di sản vô cùng quý báu, là biểu tượng tinh thần, là sức mạnh “mềm”, động lực của dân tộc trong suốt hơn 700 năm qua, ngày nay và mãi mãi sau này để chúng ta bảo vệ và xây dựng đất nước phát triển bền vững./.

                                                    Trung tâm Văn hóa - Thông tin - Thể thao huyện